Olsztyn – Dobre Miasto – Lidzbark Warmiński – Pieniężno – Braniewo – Frombork – Kadyny – Elbląg - Kępki

Olsztyn jest stolicą województwa warmińsko-mazurskiego. Miasto otrzymało prawa miejskie 31 października 1353 roku. Wcześniej, w roku 1348, zaczęto wznosić tu zamek należący do Kapituły Warmińskiej. Jest najstarszą budowlą w Olsztynie. To właśnie w nim mieszkał i pracował w latach 1516-1519 i 1520-1521 jako administrator dóbr kapitulnych Mikołaj Kopernik. Bezcenną pamiątką jest zachowana na ścianie krużganków wykonana własnoręcznie przez niego tablica astronomiczna.

Wraz z założeniem miasta zaczęto wznosić gotycki kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba, obecnie pełniący funkcję konkatedry oraz mury miejskie i ratusz. Na uwagę zasługuje zabudowa starówki. Rozrastające się miasto wymusiło już w roku 1378 konieczność przesunięcia granic. Z tego okresu zachowały się pozostałości murów miejskich i Górna Brama, zwana Wysoką. Pamiątkami po intensywnym rozwoju miasta na przełomie XIX i XX wieku są m. in.: neogotycki kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa Chrystusa (będący zarazem największą i najwyższą świątynią w Olsztynie) oraz Nowy Ratusz i budynek byłej rejencji.

Miasto jest ważnym ośrodkiem naukowym, mieści się w nim Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, inne wyższe uczelnie oraz instytuty badawcze. Jako centrum kulturalne regionu ma dwa teatry, filharmonię, rozgłośnię regionalną Polskiego Radia, ośrodek telewizji publicznej, Planetarium, Obserwatorium Astronomiczne, liczne biblioteki. Warto odwiedzić Muzeum Warmii i Mazur mieszczące się w Zamku oraz ekspozycję w byłym budynku „Gazety Olsztyńskiej”. Z miastem związane są takie osobistości jak Feliks Nowowiejski (kompozytor „Roty”) i jeden z najwybitniejszych architektów XX w. - Erich Mendelsohn. W sezonie turystycznym w mieście odbywają się liczne, słynne na całą Polskę, imprezy kulturalno-rozrywkowe pod wspólną nazwą „Olsztyńskie Lato Artystyczne”.

Położone wśród lasów miasto, mające 11 jezior w granicach administracyjnych, jest atrakcyjnym miejscem pobytu i dogodną bazą wypadową dla turystów chcących poznać Warmię i Mazury. W Olsztynie i wokół niego PTTK wytyczyło szlaki piesze i rowerowe pozwalające dotrzeć do najciekawszych punktów w mieście i okolicy.

Szlak pieszy czerwony (Szlak Kopernikowski), razem ze szlakiem czarnym, rozpoczyna się przy Wysokiej Bramie w Olsztynie. 200 m dalej po lewej stronie mijamy średniowieczne mury miasta oraz Zamek Kapituły Warmińskiej, zaś 100 m dalej po prawej Hotel „Pod Zamkiem”. Przechodzimy ul. Feliksa Nowowiejskiego oraz pod zabytkowymi wiaduktami kolejowymi z II połowy XIX wieku. Następnie przekraczamy ul. Artyleryjską i idziemy przez mostek nad rzeką Łyną. Za nim zaczyna się las miejski i przełom rzeki. Po przejściu 500 m szlak pieszy czarny odłącza się (10 km do Gutkowa), a za chwilę dołącza ścieżka rowerowa. Po 500 m dochodzimy do Toru Saneczkowego, a następnie do Mostu Justusa. Tu na chwilę dołącza szlak rowerowy zielony, a nieco dalej ścieżka rowerowa czerwona. Po przejściu kolejnych 500 m dochodzimy do Mostu Smętka.

Miejscowość założona została przez biskupa Henryka Sorboma w 1383 roku. 13 lat później stała się własnością dobromiejskiej kapituły kolegiackiej.

We wsi na wzniesieniu znajduje się neogotycki kościół pod wezwaniem św. Katarzyny wybudowany w roku 1852 z wystrojem i wyposażeniem pseudobarokowym (msze w niedziele w godz. 8-12, wt-sob. 18).. Orientowany, z wieżą od strony zachodniej. Ponadto w miejscowości jest pomnik upamiętniający ofiary I wojny światowej oraz kilka kapliczek.

We wsi znajduje się także sklep spożywczy, Ochotnicza Straż Pożarna oraz węzeł szlaków rowerowych kolorów żółtego i niebieskiego. Za miejscowością wędrujemy wzdłuż zachodniego brzegu jeziora Limajno. Po 4,3 km dochodzimy do leśniczówki „Chmury” (Nadleśnictwo Kudypy) z zieloną szkołą.

Miejscowość została założona z końcem XIII wieku. Obok wsi znajduje się Jezioro Limajno, W jego sąsiedztwie odkryto wczesnośredniowieczne grodziska pruskie. Za wsią przy drodze na Dobre Miasto przystanek PKP.

Szlak skręca z drogi asfaltowej w lewo na drogę polną. Po 900 m mijamy pośrodku pola po prawej stronie ruiny kapliczki. Po chwili dochodzimy do wsi Głotowo.

Wieś wymieniona została po raz pierwszy w dokumentach z roku 1290. Przywilej lokacyjny nadał w roku 1313 biskup Eberhard z Nysy. W latach 1343-1347 mieściła się tu siedziba dobromiejskiej kapituły kolegiackiej. Od wieku XIV jest to miejsce pielgrzymkowe ku czci Najświętszego Sakramentu.

Obecny kościół barokowy pod wezwaniem Zbawiciela wybudowano w latach 1722-1726. Wieżę nakryto neobarokowym hełmem w roku 1854. Wyposażenie barokowe. Na uwagę zasługują ołtarz główny z przedstawieniami Ostatniej Wieczerzy i Wniebowzięcia oraz ambona z figuralnym przedstawieniem Chrystusa Zmartwychwstałego, późnobarokowa chrzcielnica i kuta krata przy chrzcielnicy z 1736 roku.

W latach 1878-1894 niedaleko kościoła w wąwozie wybudowano Kalwarię, odwzorowując tę w Jerozolimie. Pomysłodawcą budowy był Johannes Merten, mieszkaniec Głotowa. Msze święte w kościele w niedziele i święta godz. 8 i 11, w dni powszednie 7 lub 18.

Szlak przed kościołem skręca w prawo na drogę asfaltową i prowadzi prosto do Dobrego Miasta. Przy świątyni mijamy szlaki rowerowe: czerwony i żółty. Szlak za kościołem po lewej stronie mija kalwarię warmińską, stary cmentarz parafialny i parking, a po prawej dom pielgrzyma.

Tuż przed Dobrym Miastem przekraczamy tory kolejowe, za następnie skręcamy w lewo mijając zabytkową kapliczkę.

Dobre Miasto to lokalny, prężnie rozwijający się ośrodek administracyjny i gospodarczy na Pojezierzu Olsztyńskim nad rzeką Łyną. W mieście szpital, stacja PKP i przystanek PKS.

Miasto powstało w miejscu grodu pruskiego. Najstarsza część usytuowana jest na wyspie w ramionach rzeki Łyny. W roku 1329 biskup warmiński Henryk Wogenap nadał osadzie prawa miejskie. Herbem miasta został jeleń trzymający w pysku gałązkę dębu z dwoma żołędziami. Patronką miasta jest św. Katarzyna Aleksandryjska.

Dobre Miasto było miastem biskupim. Tutaj, po przeniesieniu z Głotowa, do roku 1811 miała swoją siedzibę dobromiejska kapituła (została reaktywowana w roku 1960). Na jej potrzeby w latach 1357-1395 wybudowano gotycki zespół kolegiacki wraz z kościołem pod wezwaniem Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych. Jest to druga co do wielkości, po katedrze fromborskiej, świątynia na Warmii o wymiarach 61,5 m długości i 25,5 m szerokości. Wyposażenie wnętrza głównie barokowe. Na szczególną uwagę zasługuje znajdujący się w nawie południowej ołtarz mariacki w formie tryptyku z roku 1430 oraz umieszczony przy II północnym filarze Tron łaski z początku XVI wieku. Ciekawostką są odtworzone na wschodniej ścianie kościoła malowidła maswerkowe.

Na wschód od kościoła Baszta Bociania i fragmenty murów miejskich – jedyne, co pozostało z miejskich obwarowań.

Szlak prowadzi ul. Łużycką, a następnie skręca w lewo w ul. Warszawską i prowadzi dalej ul. Krótką. Na skrzyżowaniu skręca w prawo w ul. Fabryczną, a następnie w lewo w ul. Wojska Polskiego. Następnie mijamy dwie kapliczki i skręcamy w lewo na drogę wojewódzką 507 (w kierunku Braniewa). Po 1,6 km mijamy wieś Kunik, a 1 km za nią szlak skręca w prawo w kierunku wsi Smolajny (ok. 3 km).

Wieś została lokowana przez biskupa warmińskiego Henryka Fleminga w roku 1290. Założono tam wtedy również folwark biskupi. Ze względu na swoje malownicze położenie nad Łyną oraz niewielką odległość od Lidzbarka Warmińskiego miejscowość już od około połowy XIV wieku pełniła funkcję letniej rezydencji biskupów warmińskich.

We wsi zachował się barokowy pałac wzniesiony w latach 1741-1746 przez biskupa Adama Stanisława Grabowskiego (obecnie mieści się w nim szkoła rolnicza - czteroletnie technikum rolnicze i trzyletnie technikum uzupełniające dla dorosłych) oraz brama wjazdowa z roku 1765. Godny uwagi jest również park dworski urządzony przez biskupa Ignacego Krasickiego. Na wzniesieniu na północny-zachód od pałacu znajduje się dworek myśliwski z końca XVIII wieku.

Szlak przechodzi przez teren pałacowego parku, przecina szlak rowerowy czerwony, a następnie prowadzi w kierunku północnym, początkowo przez pola (czasami zarośnięty teren), a dalej lasem mieszanym. Na tym odcinku szlak jest trudny dla rowerzystów. Po 2,1 km dołącza do niego szlak rowerowy czarny.

Lidzbark to dawna stolica historycznej Warmii, posiadająca cenne zabytki architektury gotyckiej. Liczy ok. 17 tys. mieszkańców. Jest położona nad rzeką Łyną i uchodzącą do niej na terenie miasta Symsarną, na terenie historycznej Warmii. W mieście PKS, poczta, banki, Informacja Turystyczna znajdująca się w Wysokiej Bramie.

Wcześniej była tu staropruska osada Lecbarg na pograniczu ziem Warmów i Bartów. Krzyżacy podbili ją w 1240 roku. Powstało miasto, które w 1308 roku trzymało prawa miejskie. Rozwój zawdzięcza biskupowi warmińskiemu Janowi z Miśni, który wybrał je na siedzibę biskupstwa i rozpoczął budowę zamku. Gotycka budowla, założona na planie kwadratu o wymiarach 48,5 x 48,5 m, posiada arkadowy dziedziniec, wieloboczną wieżę i 3 smukłe wieżyczki w narożach. Wewnętrzny dziedziniec otaczają ażurowe, dwukondygnacyjne krużganki. Na piętrze znajdują się: sala obrad, składająca się z dawnej zakrystii, sali sądowej i tzw. Izby Sybilli; kaplica zamkowa; sala audiencyjna służąca jako biblioteka; pomieszczenia mieszkalne; tzw. kredens i mały refektarz. Na ścianach największej sali zamkowej namalowane są herby wszystkich biskupów warmińskich, wśród nich księcia poetów Ignacego Krasickiego. Od strony południowej znajduje się przedzamcze z pałacem biskupa Adama Stanisława Grabowskiego i spichrzami. Na dziedzińcu przedzamcza barokowa, kamienna figura św. Katarzyny z 1756 roku, wokół mur otaczający zamek z dwoma basztami, międzymurzem i fosą z XV w. W pałacu i spichrzach urządzono Hotel Krasicki.

Dawne, zabytkowych budowle związanych nierozerwalnie z historią i kulturą polską w Lidzbarku Warmińskim, to: kościół parafialny pod wezwaniem śś. Piotra i Pawła, przedbramie wybudowane w latach 1466-1478 zwane Wysoką Bramą, oranżeria Krasickiego i fragmenty murów miejskich oraz dawny kościół ewangelicki (obecnie cerkiew prawosławna).

Szlak omija centrum miasta, gdzie poza zamkiem warto zobaczyć Bramę Górną, cerkiew, kościół parafialny pw. śś. Piotra i Pawła. Szlak prowadzi ul. Wiejską i następnie skręca w lewo w ul. Olsztyńską. Tu mijamy początek szlaku pierwszego czarnego (na Krzyżową Górę) i po chwili przekraczamy rzekę Łynę, a dalej na rondzie Gen. Sikorskiego skręcamy w lewo w ul. Ornecką. Przez długi odcinek (aż do wsi Runowo) wędrujemy wzdłuż drogi krajowej nr 513 (kierunek Orneta).

Wieś została założona pomiędzy rokiem 1332 a 1342 przez warmińskiego wójta krajowego Henryka Lutra, potwierdzenia nadania dokonał w roku 1359 biskup Jan Stryprock. W XIV wieku zbudowano we wsi kościół. kolejną Świątynię rozebrano i na jej miejscu powstał w latach 1783-1785 kościół barokowy pod wezwaniem św. Jana Ewangelisty i Matki Bożej Częstochowskiej. We wnętrzu świątyni zwraca uwagę duży zbiór zabytkowych XVIII-wiecznych krzyży, lichtarzy, świeczników i obrazów.

Niedaleko wsi 10 czerwca 1807 roku rozegrała się nierozstrzygnięta bitwa pomiędzy wojskami napoleońskimi a połączonymi siłami prusko-rosyjskimi (zwana jest także bitwą pod Lidzbarkiem Warmińskim (Heilsbergiem)). Obie strony poniosły duże straty (po około 7-8 tys. zabitych i rannych). Starcie zakończyło się wycofaniem wojsk prusko-rosyjskich w kierunku Frydlandu (obecnie Prawdinsk), gdzie 14 czerwca 1807 roku rozegrała się decydująca bitwa zakończona pełnym sukcesem Napoleona.Przed wsią po lewej stronie mijamy ośrodek jeździecki. W miejscowościtakże sklep oraz przystanek PKS. Za wsią mijamy kapliczkę.

Wieś na Równinie Orneckiej, w gminie Orneta. Założona została w 1311 roku przez biskupa Eberharda z Nysy. W latach 1350-1375 wybudowano tu gotycki kościół pod wezwaniem św. Wawrzyńca. Podczas przebudowy w roku 1899 dobudowano w nim nawę poprzeczną i prezbiterium oraz podniesiono mury. Wyposażenie kościoła w większości jest neogotyckie. Na uwagę zasługuje ołtarz główny z 1649 roku z zachowanym późnogotyckim tryptykiem.

Mingajny znajdowały się na terenie Lidzbarskiego Rejonu Umocnień. Zimą 1945 roku toczyły się tu zacięte walki między wojskami radzieckimi i niemieckimi – pozostałością są rozrzucone po okolicznych lasach pozostałości bunkrów.

We wsi także zabytkowy cmentarz, sklep, PKS orazOchotnicza Straż Pożarna i świetlica. Na południowym-zachodzie w odległości 5 km znajduje się Orneta (połączenie PKP). Szlak przecina drogę wojewódzką (nr 513) i prowadzi w kierunku wsi Henrykowo.

Szlak prowadzi przez majątek Kumiany. Dawniej wieś należała do komornictwa melzackiego (pieniężnieńskiego). Odwiedził ją Mikołaj Kopernik podczas pełnienia na olsztyńskim zamku funkcji administratora dóbr kapitulnych.

Po 1 km szlak skręca w prawo (na drogę wojewódzką nr 507), mija kościół po lewej stronie i wkracza do wsi Henrykowo.

Wieś położona w gminie Orneta, na południowo-zachodnim skraju Wzniesień Górowskich. Lokowana około 1304 roku. Zniszczona w okresie wojny głodowej (1414) i trzynastoletniej (1454-1466). Kościół salowy pod wezwaniem św. Katarzynyzbudowano w II połowie XIV wieku. W świątyni ołtarz główny z obrazami J. Pipera przedstawiającymi: Koronację św. Katarzyny, św. Marię Magdalenę i św. Józefa z Dzieciątkiem wykonane około roku 1800 w pracowni Christiana Beniamina Schultza. Godnymi uwagi są: klasycystyczna ambona, granitowa chrzcielnica i barokowe obrazy. Obok kościoła plebania z II połowy XVIII wieku.

We wsi przystanek PKS, nieopodal stacja PKP, Ochotnicza Straż Pożarna, kapliczka i kościół parafialny (msze święte w niedziele o godz. 10).

W odległości około 3 km na zachód malowniczo położone Jezioro Tafty (zwane również Jeziorem Tauty lub Taftowo). Ten polodowcowy akwen o powierzchni 95 ha i głębokości do 9 m otoczony jest ze wszystkich pięknym, sosnowym lasem.

Tuż za wsią szlak skręca w prawo i drogami polnymi prowadzi cały czas aż do wsi Borowiec.

Miasto położone w południowo-zachodniej części Wzniesień Górowskich. Obecną nazwę dawny Mehlzack zawdzięcza redaktorowi i wydawcy „Gazety Olsztyńskiej” - Sewerynowi Pieniężnemu, zamordowanemu w obozie koncentracyjnym w Hohenbruch.

Prawa miejskie w 1312 roku. Na początku XIV wieku kapituła warmińska zbudowała na wysokiej skarpie nad rzeką Wałszą zamek, tworzący z fortyfikacjami miejskimi jednolity system obronny. W latach 1466-1772 wraz z całą Warmią miasto znajdowało się w granicach Polski. Na skraju urwistego tarasu Wałszy zachowały się ruiny dawnego zamku. Do czasów obecnych dotrwało czterokondygnacyjne skrzydło zachodnie, pełniące funkcję zamkowego domu głównego. W latach 1517 i 1519 rezydował tu Mikołaj Kopernik. Tuż za zamkiem widok na most kolejowy nad Wałszą. Oddany do użytku w roku 1884 ma długość 157 m i wspiera się na dwóch 28 metrowych filarach.

Naprzeciw zamku znajduje się neogotycki kościół wybudowany w latach 1894-95 - jedyna na Warmii pięcionawowa świątynia (msze w niedziele i święta w godz. 7, 10, 12, 17, w dni powszednie 7 i 18). W pobliżu fragmenty fortyfikacji miejskich z XIV wieku oraz baszta z XIV wieku (obecnie plebania). Na środku rynku odbudowywany gotycki ratusz. W odległości około 2 km klasztor i Muzeum Misyjne oo. Werbistów. Warto zwiedzić znajdujące się tam Muzeum Misyjno-Etnograficzne z bardzo bogatą kolekcją obiektów związanych z kulturą, religiami oraz chrześcijaństwem krajów, w których pracują misjonarze werbiści.

W mieście przystanek PKS oraz stacja PKP. Warta zwiedzenia jest cerkiew greckokatolicka. Przez miasto szlak prowadzi początkowo ulicą Lidzbarską (za campingiem), a następnie skręca w prawo w ul. Wolności przecinając rynek. Szlak przechodzi obok kościoła po schodach w dół, mija elektrownię wodną i kieruje się w dół pod wiaduktem kolejowym do doliny rzeki Wałszy. Tu zaczyna się rezerwat „Dolina Rzeki Wałszy”, a w niej ścieżka dydaktyczna.

Rezerwat „Dolina Rzeki Wałszy” - Przepływająca przez Pieniężno rzeka Wałsza wypływa ze Wzniesień Górowskich. Jej źródło znajduje się na wys. 158,2 m. Rzeka ta, której długość osiąga 67 km, ma bardzo duży spadek. W górnym biegu płynie w płaskiej dolinie szerokości 1-1,5 km natomiast poniżej Pieniężna (pomiędzy Pieniężnem i Wojnitami) zalesiona dolina ma charakter wąwozu szerokości 80-150 m i głębokości 15-40 m. Wąwóz długości 5 km pocięty bocznymi jarami i porośnięty lasem, stanowi rezerwat krajobrazowo-morfologiczny o powierzchni 220,47 ha. Występuje tu bogata roślinność (ok. 300 gatunków) z wieloma gatunkami chronionymi (m. in. obuwik pospolity, buławnik czerwony, gnieźnik leśny) oraz mieszany las lipowo-dębowo-grabowy. Występują tu rzadkie gatunki zwierząt, zaś sam obszar jest jednym z najstarszych chronionych miejsc w Europie, gdyż rezerwat istniał tu już przed I wojną światową.

Szlak prowadzi lewym brzegiem rzeki, początkowo razem ze ścieżką dydaktyczną. Po drodze znajduje się platforma widokowa, a dalej kapliczka z XIX wieku (przy niej miłe miejsce odpoczynku oraz drewniana wieża widokowa). Od kapliczki szlak czerwony biegnie dość bagnistym terenem, w dni deszczowe należy więc wybierać ścieżki położone wyżej. Dokładnie trzymając się kierunku znaków szlaku czerwonego, wychodzimy na skraj lasu, a następnie ścieżką przez łąkę dochodzimy do polnej drogi obok przydrożnej kapliczki. Za nią szlak skręca w prawo i dalej brukowaną drogą kieruje nas do wsi Wojnity.

Szlak czerwony prowadzi dalej droga asfaltową, skręca w prawo i przez las do skraju wsi Dębiny (we wsi przystanek PKS, kapliczka), gdzie skręca w lewo. Następnie po 400 m skręca w prawo na polną drogę. Potem biegnie lasem i głębokim wąwozem. Ten fragment szlaku zaliczany jest do trudnych, ponieważ trasa jego prowadzi stromymi brzegami i przekraczając strumienie, wije się wśród lasu. W głębi po prawej stronie płynie rzeka Pasłęka, która w całości jest rezerwatem przyrody - „Ostoja bobrów na rzece Pasłęce”.

Następnie dochodzimy do ścieżki dydaktycznej, która prowadzi wzdłuż Jeziora Pierzchalskiego. Po drodze mijamy szkółkę leśną (po lewej) i głaz narzutowy (po prawej). Dalej wędrujemy na północ lewym skrajem lasu obok pól uprawnych i po chwili dochodzimy do drogi asfaltowej. Skręcamy na nią i idziemyw prawo do wsi Trąbki.

Rezerwat przyrody „Ostoja bobrów na rzece Pasłęce” – przebiegający tutaj w nadleśnictwie Słobity i Zaporowo, chroni bobra europejskiego i bobra kanadyjskiego. Rezerwat utworzony w 1970 roku obejmuje obecnie powierzchnię 4249,20 ha prawie od źródeł rzeki Pasłęki niemal do jej ujścia. W tej części utworzony dla ochrony żyjących na rozlewiskach i łąkach przybrzeżnych rzeki Pasłęki bobrów, w pobliżu południowego krańca Jeziora Pierzchalskiego. Przebieg rzeki ma tu charakter naturalny, z licznymi meandrami, a wokół niej widoczne ślady aktywności bobrów. Całość rezerwatu znajduje się w granicach obszaru specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 „Dolina Pasłęki”.

We wsi przechodzimy przez most na jeziorze Pierzchalskim. Za nim skręcamy w lewo i mijamy miejsce biwakowe oraz parking. Po 800 m obok zostawiamy za sobą zaporę na rzece Pasłęce tworzącą jezioro i elektrownie wodną. Szlak wchodzi w głąb lasu i prowadzi nas wzdłuż prawego brzegu rzeki Pasłęki, a po chwili wychodzi na drogę asfaltową w kierunki wsi Bemowizna i dalej do Braniewa.

Jezioro Pierzchalskie

Jest to utworzony w roku 1916 zbiornik zaporowy na rzece Pasłęce na terenie Równiny Warmińskiej. Ma on długość 5 km i powierzchnię 240 ha i jest największym sztucznym jeziorem w województwie warmińsko-mazurskim. Zapora piętrzy wodę i kieruje ją na turbiny elektrowni o mocy 2 MW.

Po opanowaniu północnej Warmii, Krzyżacy około 1240 roku wznieśli na miejscu staropruskiej osady drewniany zamek, zburzony w 1242 roku przez Prusów. Po stłumieniu I powstania pruskiego Braniewo przejął biskup warmiński. Prawa miejskie osada uzyskała przed 1254 rokiem.

W okresie reformacji Braniewo odegrało dużą rolę jako ośrodek wydawniczy i oświatowy. Sprowadzeni w 1565 roku jezuici założyli słynne kolegium, które w 1780 roku przekształcono na Królewskie Gimnazjum Akademickie, by w 1818 roku przemianować je na akademię fizyczno-techniczną, nazywaną Liceum Hozjanum. W 1912 roku przyznano szkole prawa wyższej uczelni państwowej. Jej tradycje kontynuuje seminarium duchowne w Olsztynie, noszące właśnie tę nazwę.

W czasie toczących się w 1945 roku zaciętych walk miasto zostało zniszczone w 85%. Z zabytków zachował się na terenie Starego Miasta gotycki kościół św. Katarzyny z lat 1346-81, odbudowany ze zniszczeń wojennych w latach 80. W pobliżu stoi gotycka wieża stanowiąca pozostałości zamku biskupiego. Niedaleko, w odbudowanym obiekcie Liceum Hozjanum z XVIII wieku, działa obecnie Liceum Ogólnokształcące. Za budynkiem znajdują się mury miejskie z dwoma kolistymi basztami i czworoboczną wieżą zwaną Księżą. Na terenie dawnej fosy zbudowano oddany do użytku w 1974 roku wraz z ładną fontanną amfiteatr. Po drugiej stronie stoi murowana baszta.

W przyległej do tej partii murów fosie urządzono małe ZOO graniczące z obiektami sportowo-wypoczynkowymi. W pobliżu odbudowany pałacyk z 1713 roku fundacji Potockich przeznaczony na cele kulturalne. Z zabytków Nowego Miasta zachował się późnogotycki kościół św. Trójcy z 1583 roku. Tuż za miastem znajduje się barokowy kościół pod wezwaniem Krzyża Świętego będący Sanktuariom Podwyższenia Krzyża Świętego wybudowany przez jezuitów w latach 1722-1747. Ciekawostką jest, iż miasto do końca XVIII wieku było portem handlowym i należało do Hanzy. W Braniewie urodziła się i zmarła w 1613 roku bł. Regina Protmann, założycielka zgromadzenia sióstr św. Katarzyny Dziewicy i Męczennicy (jest pochowana w braniewskim kościele św. Katarzyny)

Szlak Kopernikowski prowadzi przez Braniewo początkowo ulicą Olsztyńską. Mijamy cmentarz z kapliczką pw. św. Rocha (po lewej). Na skrzyżowaniu skręcamy w lewą stronę na ul. Kościuszki i przecinamy szlak rowerowy zielony. Na wprost widzimy Urząd Miasta, a 100 metrów po prawej stronie znajduje się dworzec PKP. Po chwili mijamy hotel (po lewej) i dalej ukraińską cerkiew greckokatolicką (po prawej). Za skrzyżowaniem szlak prowadzi prosto w ulicę Piłsudskiego. Następnie skręca w lewo i przekracza rzekę Pasłękę. Dalej idzie ul. Portową i na skrzyżowaniu skręca w prawo w ul. Mokrą, a po chwili w ulicę Świętokrzyską. Po prawej stronie mijamy zabytkowe Sanktuarium Św. Krzyża (msze święte w niedziele i święta o 8, 11, 12:15, 17, 20, w dni powszednie o 7 i 18). Za nim wśród pól płynie rzeka Pasłęka. Po 700 m szlak skręca w prawo w kierunku wsi Józefowo.

Frombork, w pobliżu pomnik Mikołaja Kopernika

Frombork to niewielkie, liczące niecałe 2,5 tys. mieszkańców miasto. Położone jest na Równinie Warmińskiej nad Zalewem Wiślanym. Tuż za miastem zaczynają się już Wzniesienia Elbląskie. Znajduje się tu port oraz morskie przejście graniczne.

Miasto, którego nazwę można tłumaczyć jako „Gród Pani”, jest poniekąd duchową stolicą Warmii – tutaj od końca XIII wieku była stolica diecezji. Powstało najprawdopodobniej na miejscu staropruskiej osady już w XIII wieku, prawa miejskie uzyskało jednak dopiero w 1310 roku. Od XIV wieku stanowił własność i siedzibę kapituły warmińskiej, przeniesionej z Braniewa w 1288 roku. W latach 1329-88 zbudowano tu na wzgórzu wspaniałą katedrę, a samo wzniesienie otoczono potężnymi obwarowaniami. W 1454 roku kapituła fromborska złożyła hołd królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi, za co Krzyżacy w odwecie ograbili i podpalili miasto. W latach 1466-1772 miasto wraz z całą Warmią należało do Polski.

Najbardziej sławną postacią związaną z Fromborkiem był kanonik kapituły warmińskiej Mikołaj Kopernik. Mieszkał tu w latach 1510-1543. Wielki astronom ukończył tu dzieło swego życia „De revolutionibus orbium coelestium” („O obrotach sfer niebieskich”) i tu, w katedrze, został pochowany. Jego grób znajduje się przy bocznym ołtarzu na lewo od bocznego wejścia do katedry.

Do najcenniejszych zabytków miasta należy obronne założenie Wzgórza Katedralnego wraz ze znajdującą się w jego centrum gotycką bazyliką archikatedralną Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Andrzeja Apostoła. Jest to ogromna, trójnawowa hala z bardzo bogatym, głównie późnogotyckim i barokowym wyposażeniem. Miłośnicy muzyki organowej mogą posłuchać przepięknego brzmienia tego instrumentu wykonanego przez organmistrza Daniela Nitrowskiego z Gdańska podczas odbywających się w okresie letnim Międzynarodowych Festiwali Muzyki Organowej. W obrębie wzgórza znajdują się także: były pałac biskupi (obecnie muzeum poświęcone historii miasta i Mikołajowi Kopernikowi), planetarium i kanonie (w jednej z nich mieszkał i pracował nasz wielki astronom). Z Wieży Radziejowskiego rozciąga się wspaniały widok na Frombork i Zalew Wiślany. W samym mieście godny uwagi jest jeszcze Szpital św. Ducha, w którym mieści się Muzeum Historii Medycyny oraz położone przy nim herbarium z uprawami roślin leczniczych.

Szlak prowadzi dalej ulicą Braniewską, następnie na wprost ulicą Kopernika. Po lewej stronie mijamy pomnik Mikołaja Kopernika, Wzgórze Katedralne, a po prawej rynek, Wieżę Wodną oraz Informację Turystyczną. Dalej trasa prowadzi ul. Elbląską aż do wsi Narusa.

Leśniczówka „Nowy Wiek”. Przed obozowiskiem w prawo skręca ścieżka, która prowadzi do głazu nazywanego potocznie „Świętym Kamieniem”, leżącego w wodach Zalewu Wiślanego (ok. 100 m od Nowego Wieku).

Święty Kamień jest olbrzymim głazem narzutowym leżącym w wodach Zalewu Wiślanego około 30 m od brzegu. Jego obwód nad powierzchnią wody wynosi 13,8 m. Nazwa wskazuje, że był on niegdyś miejscem kultu pogańskich Prusów i prawdopodobnie składano na nim ofiary.

Za leśniczówką szlak dochodzi do torów kolejowych (linia nieczynna) oraz brzegu Zalewu Wiślanego. Dalej idzie leśną drogą wzdłuż torów aż do miasteczka Tolkmicko.

Rybackie miasteczko położone nad Zalewem Wiślanym liczące obecnie około 2,7 tys. mieszkańców. Jego historia sięga czasów przedkrzyżackich, gdyż w okolicy miasta znajdował się wczesnośredniowieczny pruski gród plemienia Pogezan. W latach 1296-1300 osada otrzymała przywilej lokacyjny. Przystąpiła do Związku Pruskiego w roku 1440 i po przegranej przez Zakon Krzyżacki wojnie trzynastoletniej (1454-1466) znalazła się w granicach Rzeczpospolitej.

W mieście zachowało, po znacznych zniszczeniach w roku 1945, niewiele zabytków. Do najcenniejszych należą m. in. gotycka baszta z XIV w. i XV-wieczny kościół parafialny pod wezwaniem św. Jakuba Apostoła. Przed jego frontem postawiono rzeźby Krzysztofa Perwangera („Matka Boża Niepokalana” i „Św. Jan Nepomucen”). W pobliżu dworca PKP (wybudowanego w roku 1867) znajduje się największy na Zalewie Wiślanym port.

Szlak prowadzi ul. Morską, a tuż przed nieczynną stacją kolejową na skrzyżowaniu skręca w lewo w ul. Świętojańską. Po prawej ze skrzyżowania widoczny jest port i Zalew Wiślany. Szlak dalej prowadzi aż do Placu Wolności, gdzie po lewej stronie jest kościół pw. św. Jakuba Apostoła, następnie skręca w prawo w ul. Elbląską, a po chwili w ul. Szpitalną i dalej idzie ul. Przybytowską.